Η έρευνα βασίζεται στην από κοινού υποβολή αναφοράς κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τις οργανώσεις de:border // migration justice collective, Legal Centre Lesvos, HIAS Greece, Equal Rights Beyond Borders, και Mobile Info Team, με την υποστήριξη ερευνητών συνεργατών μας, όπως η Δρ. Λένα Καραμανίδου, Border Violence Monitoring Network, Forensic Architecture και Lighthouse Reports.
Η αναφορά τεκμηριώνει με αναλυτικό τρόπο την επανηλημμένη, τουλαχιστόν από το 2018, κακοδιαχείριση και καταχρηστική διάθεση των κονδυλίων της ΕΕ -ιδιαίτερα του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας (ISF) της ΕΕ- από τις ελληνικές αρχές. Επιπλέον, επισημαίνει τον τρόπο που τα εν λόγω κονδύλια διατέθηκαν, άμεσα ή έμμεσα, για την πραγματοποίηση σοβαρών και συστηματικών παραβιάσεων του ενωσιακού δικαίου στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Δεδομένου ότι η Επιτροπή ήταν ήδη από χρόνια ενήμερη για το γεγονός αυτό και εντούτοις δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για να περιορίσει ή να αναστείλει τη χρηματοδότηση, οι καταγγέλλοντες υποστηρίζουν ότι είναι υπεύθυνη για κακοδιοίκηση.
Η κοινή αναφορά που κατατέθηκε στο Γραφείο της Ευρωπαίας Συνήγορου του Πολίτη τον Ιούλιο του 2023, καταδεικνύει ότι παρά τα αναλυτικά και έγκυρα στοιχεία που τεκμηριώνουν την de facto πολιτική των ομαδικών επαναπροωθήσεων (των λεγόμενων "pushback") στα σύνορα του Έβρου και του Αιγαίου καθώς και την συστηματική άρνηση και ολιγωρία της Ελλάδας να σταματήσει τις επαναπροωθήσεις και τη βία κατά των μεταναστών-ριών στα σύνορα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολούθησε να εγκρίνει διαρκώς μεγαλύτερα χρηματικά ποσά προς την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων κονδυλίων που διατέθηκαν ειδικά σε επιχειρήσεις διαχείρισης συνόρων.
***
Από το 2015 η Ελλάδα έχει λάβει από την ΕΕ 3,39 δισεκατομμύρια ευρώ για τη διαχείριση της μετανάστευσης -συμπεριλαμβανομένων 450 εκατομμυρίων ευρώ απευθείας από το ISF- που χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, για την παροχή υλικής και τεχνικής υποστήριξης σε παράνομες επιχειρήσεις στα σύνορα. 112,5 εκατομμύρια ευρώ από τα εν λόγω 450 εκατομμύρια διατέθηκαν απευθείας στις ελληνικές αρχές για προσωπικό, εξοπλισμό και υποδομές στα εξωτερικά σύνορα, χωρίς να υπάρξει η δέουσα παρακολούθηση και έλεγχος εάν οι αποδέκετες της χρηματοδότησης στην Ελλάδα εμπλέκονται σε παράνομες επαναπροωθήσεις (pushback). Τα κονδύλια της ΕΕ συνέδραμαν καθοριστικά στην απόκτηση και εκτεταμένη χρήση τεχνολογιών επιτήρησης των συνόρων, οι οποίες ωστόσο ουδέποτε χρησιμοποιήθηκαν για τον εντοπισμό και τη διάσωση ατόμων που διασχίζουν παράτυπα τα ελληνικά σύνορα.
Η κοινή αναφορά καθιστά σαφές ότι η Επιτροπή δεν ανταποκρίνεται στον ρόλο της ως "θεματοφύλακας των Συνθηκών". Παρέλειψε να λάβει τα κατάλληλα και αποτελεσματικά μέτρα επιβολής της νομοθεσίας της ΕΕ τόσο για την αντιμετώπιση των συστηματικών παραβιάσεων του δικαίου της ΕΕ από την Ελλάδα στο πλαίσιο των συνοριακών επιχειρήσεων, όσο και για την κακοδιαχείριση και κατάχρηση κονδυλίων της ΕΕ από την Ελλάδα. Οι παραλείψεις της Επιτροπής περιλαμβάνουν επίσης την αρμοδιότητά της επί του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, Frontex, τόσο ως φορέα που διασφαλίζει τη συμμόρφωση του οργανισμού με το δίκαιο της ΕΕ όσο και ως φορέα διαχείρισης της χρηματοδότησής του. Ενώ η Επιτροπή κίνησε διαδικασία για παράβαση κατά της Ελλάδας για τις συνθήκες υποδοχής τον Ιανουάριο του 2023 (η οποία ακολούθησε την αντίστοιχη προσφυγή της Oxfam και του WeMove Europe), αυτά τα πολιτικά μέτρα διακριτικής ευχέρειας δεν επεκτείνονται στις συστηματικές παραβιάσεις του δικαίου της ΕΕ από την Ελλάδα στο πλαίσιο των συνοριακών της επιχειρήσεων.
Η τελευταία αυτή έρευνα είναι καλοδεχούμενη γιατί αποτέλει μια ευκαιρία για να εξεταστεί κριτικά ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην παροχή υλικής και επιχειρησιακής υποστήριξης σε καθεστώτα σοβαρών παραβιάσεων διακιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, με στόχο να υποβληθεί σε ριζική μεταρρύθμισή. Η υλική και επιχειρησιακή υποστήριξη της ΕΕ για τις συνοριακές επιχειρήσεις των κρατών μελών -τόσο στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ όσο και στα λεγόμενα "εξωτερικευμένα" σύνορα της ΕΕ σε τρίτες χώρες- τίθεται υπό συνεχή έλεγχο. Σε αυτό περιλαμβάνεται μια προγραμματισμένη αυτεπάγγελτη έρευνα της Ευρωπαίας Συνήγορου του Πολίτη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή επιβλέπει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις διαχείρισης των συνόρων που υποστηρίζονται από την ΕΕ (στο πλαίσιο της οποίας σχεδιάζει να ζητήσει πληροφορίες από τον Έλληνα Συνήγορο του Πολίτη). Η προγραμματισμένη αυτή έρευνα πραγματοποιείται σε συνέχεια της έρευνας της Ευρωπαίας Συνήγορου του Πολίτη σχετικά με τα κονδύλια της ΕΕ που διατίθενται για τη διαχείριση των συνόρων στην Κροατία και την έλλειψη ελέγχου από την Επιτροπή των μέτρων που λαμβάνονται από τις εθνικές αρχές για τη διερεύνηση της κακομεταχείρισης των μεταναστών.
Η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη αποτελεί το μοναδικό θεσμικό όργανο ενώπιον του οποίου μπορεί η κοινωνία των πολιτών να αμφισβητήσει τον τρόπο κατανομής και διαχείρισης της χρηματοδότησης της ΕΕ. Οι ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δεν έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν τις αποφάσεις χρηματοδότησης της Επιτροπής ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ. Αυτό έχει ιδιαίτερες συνέπειες όταν, όπως στην εν λόγω περίπτωση, οι χρηματοδοτικές αποφάσεις αφορούν ουσιώδη ζητήματα, όπως της χρηματοδότησης του ελέγχου και της επιβολής στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Το πεδίο παρέμβασης της Ευρωπαίας Συνήγορου του Πολίτη περιορίζεται, ωστόσο, στον έλεγχο του κατά πόσον οι ενέργειες της Επιτροπής ήταν "προδήλως εσφαλμένες", με κριτήριο το εάν ασκεί τη διακριτική της ευχέρεια τηρώντας τα σχετικά νομικά όρια και διαδικασίες.
Σε αυτή την αρχική φάση της έρευνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να απαντήσει σε μια σειρά ερωτήσεων που της υπέβαλε η Συνήγορος του Πολίτη έως τις 15 Φεβρουαρίου 2024. Το Γραφείο έχει δηλώσει ότι αναμένει να επανέλθει σε εμάς σχετικά με την πρόοδο της έρευνας τον Φεβρουάριο του 2024.
Οι συνυποβάλλουσες οργανώσεις σκοπεύουν να δημοσιοποιήσουν τα επιχειρήματα που παρουσιάζονται στην αναφορά και τις πληροφορίες που θα ληφθούν μέσω αυτής της διαδικασίας σε εύλογο χρονικό διάστημα, ενώ κάθε αίτημα για περισσότερες πληροφορίες και συνεργασία είναι καλοδεχούμενο.
Επικοινωνία:
Valentina Azarova, de:border // migration justice collective, v.azarova@debordercollective.org
Marion Bouchetel, Legal Centre Lesvos, marion@legalcentrelesvos.org
Elli Kriona Saranti, HIAS Greece, elli.kriona@hias.org