Στις 20 Μαρτίου 2016 τέθηκε σε εφαρμογή η Κοινή Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας. Βάσει της συμφωνίας αυτής η Ελλάδα υποχρεωνόταν να απελαύνει όλους-ες τους-τις αιτούντες-ούσες άσυλο που έφταναν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου πίσω στην Τουρκία. Από την πρώτη ημέρα εφαρμογής της Δήλωσης, τα ευρωπαϊκά Hotspot στα ελληνικά νησιά μετατράπηκαν σε κέντρα κράτησης και απέλασης. Η Δήλωση άφηνε ωστόσο αδιευκρίνιστο τον τρόπο νόμιμης εφαρμογής αυτής της πολιτικής επιστροφών, καθώς η διεθνής και ευρωπαϊκή νομοθεσία ασύλου προβλέπει την υποχρέωση ατομικής εξέτασης όλων των αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται. Ιδιαίτερα προβληματικός υπήρξε και ο ισχυρισμός περί ασφαλών συνθηκών για τους-τις αιτούντες-ούσες άσυλο στην Τουρκία. Στην πράξη, η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας οδήγησε στη συστηματοποίηση παράνομων πρακτικών, ενώ τα ευρωπαϊκά Hotspot μετατράπηκαν σε συνοριακές ζώνες εκτός δικαίου.

Τον Μάιο του 2016, μια ομάδα νέων δικηγόρων από διαφορετικές “Νομικές Κλινικές” της Γερμανίας (refugee law clinics in Germany) ταξίδεψε στη Χίο με σκοπό να έρθει σε επαφή με συναδέλφους και συναδέλφισσές τους στην Ελλάδα και από κοινού να συζητήσουν και να εκτιμήσουν τις ανάγκες και δυνατότητες οργανωμένης παροχής νομικής βοήθειας στα ελληνικά νησιά. Ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ήταν και οι Vinzent, Robert, Clara και Catharina, μετέπειτα ιδρυτικά μέλη της Equal Rights Beyond Borders. Οι τέσσερίς τους μοιράζονταν την πεποίθηση ότι στα νησιά ήταν απαραίτητη η παροχή υψηλής ποιότητας νομικών υπηρεσιών με τρόπο βιώσιμο και σταθερό, καθώς και ότι μια παρέμβαση που βασίζεται στην ελληνο-γερμανική συνεργασία μπορεί να συμβάλλει από την πλευρά της στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Το ξεκίνημα ωστόσο δεν ήταν εύκολο. Εκτός από τη δέσμευση να θέσουν τις νομικές τους γνώσεις στην υπηρεσία εκείνων που τις έχουν περισσότερο ανάγκη, οι νέες και νέοι αυτοί δικηγόροι χρειάζονταν επίσης θεσμική υποστήριξη και χρηματοδότηση ώστε να αρχίσει να γίνεται πράξη το κοινό τους όραμα

Σε έκεινη ακριβώς τη στιγμή εμφανίστηκε η Katharina Voß από τη Γερμανική Διακονία Βερολίνου. Η Equal Rights Beyond Borders δεν θα υπήρχε δίχως την εμπιστοσύνη που έδειξε τότε η Καταρίνα στην ιδρυτική της ομάδα. Η Καταρίνα πίστεψε στο σχέδιό μας και δεν σταμάτησε τις προσπάθειες μέχρι να συγκεντρώσει χρηματοδότηση ικανή να καλύψει έναν χρόνο δοκιμαστικής λειτουργίας. Κρίσιμη ήταν επίσης η επιλογή της να εμπλέξει τον Ansgar Gilster από την Ευαγγελική Εκκλησία της Γερμανίας (EKD). Ο Άνσγκαρ πίστεψε από την αρχή στην Equal Rights Beyond Borders και εξασφάλισε τη βιωσιμότητα του έργου μας. Η στήριξή του αποτέλεσε τον διάδρομο απογείωσης για όσα σύντομα θα ακολουθούσαν.

Το 2017 ήταν η χρονιά πιλοτικής λειτουργίας της Equal Rights Beyond Borders: τον Μάη του 2017 λειτούργησε το πρώτο μας γραφείο στη Χίο. Η Χίος επιλέχτηκε επειδή διαπιστώσαμε τη μεγάλη έλλειψη νομικής συνδρομής σε πρόσφυγες: Τη στιγμή που το ευρωπαϊκό Hotspot στη Μόρια της Λέσβου είχε μονοπωλήσει την προσοχή των Μέσων Ενημέρωσης, η κατάσταση στα Hotspot άλλων ελληνικών νησιών δεν ήταν καλύτερη. Η Κλάρα εργάστηκε στη Χίο για μισό χρόνο, συντόνισε μια μικρή ομάδα εθελοντών-ριών, απέκτησε συγκεκριμένη γνώση των συγκεκριμένων πρακτικών που εφαρμόζονταν στη Χίο και συνεργάστηκε με Έλληνες-ίδες συναδέλφους της. Την Κλάρα διαδέχτηκε, αναλαμβάνοντας χρέη συντονίστριας, η Καταρίνα κι αμέσως μετά ο Ρόμπερτ. Στην ομάδα της Equal Rights Beyond Borders εντάχθηκαν επίσης η Anne και η Kate, με την Άννε να παραμένει μέχρι σήμερα αφοσιωμένη στο έργο της Equal Rights Beyond Borders ως δικηγόρος στο γραφείο του Βερολίνου.

Στην πρώτη αυτή χρονιά είχαμε επιτυχίες σε ένα στοιχειώδες, αλλά πολύ ουσιαστικό επίπεδο. Πρώτα απ’ όλα συνειδητοποιήσαμε ότι το πεδίο στο οποίο η ελληνο-γερμανική συνεργασία είναι περισσότερο χρήσιμη είναι η λεγόμενη διαδικασία οικογενειακής επανένωσης βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου. Επικεντρωθήκαμε λοιπόν σ' αυτήν, τόσο σε επίπεδο νομικής συνδρομής όσο και σε αυτό της στρατηγικής δικαστικής επίλυσης (litigation). Επίσης μετακομίσαμε από τον πρώτο χώρο που χρησιμοποιούσαμε ως γραφείο – και που οι εθελοντές-ριες μας συνήθιζαν να αποκαλούν “shithole” – και νοικιάσαμε ένα απλό, συνηθισμένο γραφείο. Έτσι, καταφέραμε σταδιακά να εγκατασταθούμε στη Χίο και από τη θέση αυτή αιτηθήκαμε με επιτυχία τη συνέχιση της χρηματοδότησης.

Η βιωσιμότητα της προσέγγισής μας και οι επιτυχίες στη δουλειά μας βοήθησαν να αναπτυχθούν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους συνεργάτες μας και άλλες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν ότι καταφέραμε να κερδίσουμε και την εμπιστοσύνη των προσφύγων και των αιτούντων-ουσών άσυλο στο προσφυγικό στρατόπεδο. Στο επίτευγμα αυτό ρόλο-κλειδί είχε ο Yaser: χωρίς τη δική του βοήθεια στη διερμηνεία και την πολιτισμική διαμεσολάβηση, η Equal Rights Beyond Borders δεν θα υπήρχε σήμερα.

Το 2017 σημαδεύτηκε δυστυχώς από μια ανθρώπινη τραγωδία: το χαμό ενός από τους πρώτους υποστηρικτές μας, του Carsten Hörich, στη Χίο. Του χρωστάμε πολλά τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο και θα τον θυμόμαστε πάντα, γιατί βρίσκεται μέσα στις καρδιές και τη δουλειά μας.

Το 2018 κατέστη σαφές ότι η Equal Rights Beyond Borders ήταν κάτι περισσότερο από ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Έχοντας εργαστεί με αποτελεσματικότητα, αποκτήσει εμπειρία και δημιουργήσει ένα ισχυρό δίκτυο συνεργασίας δικηγόρων και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην Ελλάδα και τη Γερμανία, είχαμε πλέον πρόσβαση σε πρόσωπα και οργανώσεις που είχαν τη θέληση να στηρίξουν το έργο μας. Η Ευθαλία Παππά από την Επιτροπή Εκκλησιών για τους Μετανάστες στην Ευρώπη (CCME) ήταν εκείνη που πρώτη μας διαβεβαίωσε ότι η ομάδα των νεαρών δικηγόρων ήταν ευπρόσδεκτη: Μας έχει μείνει αξέχαστος ο χορός με τον Βίντσεντ σε μια παλιά αθηναϊκή ταβέρνα, όπου η Ευθαλία, ψυχή της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα, διακήρυξε: “Είστε πλέον μέλη της οικογένειας!”.

Σε επίπεδο συγκεκριμένων επιτυχιών, το 2018 σημαδεύτηκε από την ίδρυση του δεύτερου γραφείου παροχής νομικής βοήθειας στην Αθήνα, καθώς και από την πρώτη μας επιτυχή στρατηγική δικαστική επίλυση σε μια υπόθεση οικογενειακής επανένωσης βάσει Δουβλίνου, ενώπιον γερμανικού διοικητικού δικαστηρίου.

Ήταν το φθινόπωρο του 2018, όταν ανοίξαμε το γραφείο της Αθήνας. Για ακόμη μία φορά η πορεία μας καθορίστηκε από τις πρακτικές ανάγκες. Έχοντας δουλέψει σε πολλές υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης, συνειδητοποιήσαμε ότι οι εντολείς μας εξακολουθούσαν να έχουν ανάγκη νομικής στήριξης ακόμη και αφότου εγκατέλειπαν τα νησιά, έχοντας λάβει άδεια μετακίνησης στην ενδοχώρα. Και πάλι ωστόσο δεν διαθέταμε την αναγκαία χρηματοδότηση. Ήταν η Kristine Rembach και το International Refugee Assistance Project (IRAP) που είχαν ένα ρόλο-κλειδί αυτή τη φορά. Η Κριστίνε μέσα από τη γνωριμία της με τον Βίντσεντ είχε πειστεί για την αξία της προσέγγισής και του τρόπου δουλειάς μας.

Είχε πειστεί επίσης η Νίκη, η οποία εντάχθηκε στην ομάδα του γραφείου της Χίου ως ασκούμενη δικηγόρος. Μέσα σε μία νύχτα πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει τα σχέδιά της για ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο Στρασβούργο και να ταξιδέψει μαζί με τον Βίντσεντ στην Αθήνα. Οι δυο τους έστησαν μέσα σε λίγους μήνες το γραφείο και πολύ σύντομα είχαν να διαχειριστούν μεγάλο φόρτο υποθέσεων. Ήταν η στιγμή που διευρύναμε το πεδίο παρέμβασής μας περιλαμβάνοντας υποθέσεις παράνομης κράτησης ενώ επεκτείναμε τη στρατηγική δικαστικής επίλυσης στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Μετά την πρώτη μας επιτυχία ενώπιον γερμανικού διοικητικού δικαστηρίου πήραμε την απόφαση να εμβαθύνουμε στις υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης βάσει Δουβλίνου. Αντικείμενο της δικαστικής διαφοράς ήταν το εάν οι αιτούντες και αιτούσες άσυλο που διαμένουν στην Ελλάδα έχουν δικαίωμα να προσφύγουν σε γερμανικά δικαστήρια στην περίπτωση που έχουν στερηθεί το ατομικό τους δικαίωμα στην επανένωση με άλλα μέλη των οικογενειών τους. Το δικαστήριο έκανε δεκτούς τους ισχυρισμούς που αναπτύξαμε και αποφάσισε ότι το θεμελιώδες δικαίωμα της πραγματικής προσφυγής πρέπει να διαφυλάσσεται εντός των επικράτειας της Ε.Ε. Μετά από εκείνη την απόφαση επιλύουμε επιτυχώς αντίστοιχες υποθέσεις. Ήταν για εμάς καθοριστική η εμπειρία της διεξαγωγής της στρατηγικής δικαστικής επίλυσης στην πράξη.

Τη χρονιά αυτή το ενισχύθηκε γραφείο μας της Αθήνας. Η Αλίκη και η Ηλιάνα, δύο δικηγόροι με εμπειρία στο προσφυγικό δίκαιο και αξιόπιστες συνεργάτιδές μας τα προηγούμενα χρόνια, εντάχθηκαν τελικά στην ομάδα της Αθήνας. Μαζί με την Άννε από το γραφείο Βερολίνου επικεντρώθηκαν σε υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης βάσει Δουβλίνου.

Επίσης, στο γραφείο της Χίου προστέθηκαν ο Nicolas, η Jamie και η Greta. Ο Νίκολας, ένας νέος δικηγόρος από το Βέλγιο παρέλαβε από την ιδρυτική ομάδα την ευθύνη συντονισμού του γραφείου. Διαθέτοντας επικοινωνιακό χάρισμα, μας έδειξε ότι η ελληνο-βελγική συνεργασία είναι εξίσου αποδοτική. Η Τζέιμι ήρθε ως υπότροφος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και κατάφερε σε πολύ μικρό διάστημα να κατανοήσει τις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες που επικρατούσαν στη Χίο. Διαθέτει λαμπρή νομική σκέψη και ικανότητα συντονισμού, λόγοι για τους οποίους μετακινήθηκε από τη Χίο στην Κω το 2021 για να συνδράμει στην ίδρυση του εκεί τοπικού μας γραφείου. Η Γκρέτα, μια νέα δικηγόρος ειδικευμένη στο άσυλο από την Ιταλία, συμπλήρωσε την ομάδα: στην αρχή της συνεργασίας μας προσέφερε εθελοντική εργασία και στη συνέχεια πήρε την απόφαση να παραμείνει μαζί μας, αναλαμβάνοντας από το 2020 καθήκοντα συντονίστριας του γραφείου της Χίου. 

…και επιτέλους ιδρύσαμε το γραφείο Βερολίνου. Από την ίδρυση της οργάνωσης εργαζόμασταν σε διαφορετικές πόλεις και με την πάροδο του χρόνου η ανάγκη ενός σταθερού κοινού χώρου εργασίας είχε γίνει επιτακτική. Το γραφείο του Βερολίνου επικεντρώνεται στην αναζήτηση χορηγών και χρηματοδότησης, στην οργάνωση της επικοινωνίας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στην επιμελητεία και το λογιστήριο, καθώς και στη στρατηγική δικαστική επίλυση: ο όγκος της δουλειάς και οι ανάγκες συντονισμού έχουν πλέον αυξηθεί σημαντικά.

Το 2020 ήταν μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά για την Equal Rights Beyond Borders. Ξεκινήσαμε τη χρονιά με την οργάνωση μιας επιτόπιας επίσκεψης στην Αθήνα και τη Λέσβο μαζί με εκπροσώπους της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Γερμανίας (EKD), του κινήματος Seebrücke και με τη συμμετοχή Δημάρχων από διάφορες γερμανικές πόλεις. Λίγες μόλις μέρες μετά, στο τέλος της αποστολής μας, οι συνθήκες για τους-τις πρόσφυγες στην Ελλάδα είχαν αλλάξει ριζικά. Ο πρόεδρος της Τουρκίας είχε ανακοινώσει το “άνοιγμα των συνόρων” δηλώνοντας ότι “εκατομμύρια πρόσφυγες" θα έφταναν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αντίδραση της Ελλάδας ήταν άμεση: "τα σύνορα έκλεισαν” και για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν πραγματικά πυρά και φονική βία, ενώ το προσφυγικό Δίκαιο ανεστάλη. Τη στιγμή εκείνη, ενώ βρίσκονταν στο αεροδρόμιο περιμένωντας την πτήση της επιστροφής από τη Λέσβο στην Αθήνα, η Νίκη, η Αναστασία - που μόλις είχε ενταχθεί στην ομάδα- και ο Moustafa, πήραν την απόφαση να ταξιδέψουν στα σύνορα του Έβρου. Επιστρέφοντας είχαν στις βαλίτσες τους προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Την ίδια στιγμή, ο Ρόμπερτ είχε από την πλευρά του επωμιστεί την κοπιαστική δουλειά της εξασφαλισης των προϋποθέσεων για τη συνέχιση του έργου της Equal Rights στις δύσκολες αυτές συνθήκες. 

Η κατάσταση ωστόσο επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Τις αμέσως επόμενες ημέρες βρεθήκαμε όλοι και όλες αντιμέτωποι-ες με το ξέσπασμα της πανδημίας του Covid-19. Οι συνέπειες της πανδημίας στους ανθρώπους που ζουν σε προσφυγικά στρατόπεδα ήταν καταστροφικές: εφαρμόστηκε μια πολιτική απομόνωσης και διακρίσεων έναντι του γενικού πληθυσμού και η υγεία και η ζωή τους εκτέθηκε σε κίνδυνο. Επιπλέον, οι δικηγόροι αντιμετώπισαν νέα εμπόδια στο έργο τους. Ευτυχώς, η Βίβιαν ενίσχυσε την ομάδα της Χίου και διαχειρίστηκε τη δύσκολη αυτή κατάσταση, όπως και την αύξηση των αναγκών για νομική βοήθεια στο νησί.

Στο τέλος του 2020 είχαμε ωστόσο στις αποσκευές μας και ορισμένες σημαντικές επιτυχίες. Στο Βερολίνο ξεκινήσαμε ένα νέο πρόγραμμα σε συνεργασία με το IRAP, το οποίο αφορά υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης και χρηματοδοτείται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Με το πρόγραμμα αυτό επεκτείναμε για πρώτη φορά το έργο μας εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα εστιάσαμε σε υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ανατολική Αφρική και τη Μέση Ανατολή που αιτούνται την επανένωσή τους με μέλη των οικογενειών τους στη Γερμανία. Με το πρόγραμμα αυτό εντάχθηκε στην ομάδα και ανέλαβε χρέη συντονίστριας η Corinna, μια δικηγόρος με ειδίκευση και εμπειρία στο Δίκαιο Ασύλου και Μετανάστευσης. Η Κορίνα αντιμετώπισε όχι μόνο τις δυσκολίες εξαιτίας της πανδημίας, αλλά και αυτές του διαρκή αγώνα απέναντι στις γερμανικές πρεσβείες και προξενεία και κατάφερε σε μικρό χρονικό διάστημα να καταστήσει την Equal Rights Beyond Borders σημαντικό δρώντα στο πεδίο, επιλύοντας δικαστικά πολλές υποθέσεις.

Στις αρχές του 2021 ανοίξαμε το τέταρτο γραφείο μας στην Κω. Τους προηγούμενους μήνες είχαμε διαπιστώσει ότι υπήρχε επείγουσα ανάγκη παροχής νομικής βοήθειας στο νησί. Όμως, το σχέδιο ίδρυσης ενός τοπικού γραφείου στην Κω καθυστέρησε λόγω της πανδημίας του Covid-19. Τη στιγμή που έγινε διαθέσιμη η απαραίτητη χρηματοδότηση η Τζέιμι μετακινήθηκε από τη Χίο στην Κω για να οργανώσει και να συντονίσει τη δουλειά μας κι επίσης η Αθηνά, μια έμπειρη δικηγόρος στο πεδίο του ασύλου, εντάχθηκε στην ομάδα. Στην Κω από την πρώτη στιγμή βρεθήκαμε αντιμέτωπες-οι με πολύ μεγάλο όγκο υποθέσεων. Η διοικητική κράτηση ήταν μια παγιωμένη και συστηματική πρακτική στο νησί και μετά το ξέσπασμα της πανδημίας επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο.

Στην ομάδα της Αθήνας εντάχθηκε ένα ακόμη μέλος, ο Αλέξανδρος, δικηγόρος ειδικευμένος στο άσυλο και με μεγάλη εμπειρία στο πεδίο. Με τους-τις συνεργάτες-ριές μας της #LeaveNoOneBehind είχαμε την κοινή εκτίμηση ότι οι αναξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στα προσφυγικά στρατόπεδα αποτελούν ένα συστημικό ζήτημα που θα έπρεπε να τεθεί στο επίκεντρο της προσοχής και της δράσης μας. Το πεδίο εργασίας του Αλέξανδρου είναι το εξαιρετικά σημαντικό αυτό ζήτημα.

Στο Βερολίνο εντάχθηκε στην ομάδα μας η Hannah και ανέλαβε τον διοικητικό συντονισμό. Επιτέλους υπάρχει κάποια που μας υπενθυμίζει τις προθεσμίες και τις τακτικές μας συναντήσεις, που επιβλέπει την παρουσία μας στα κοινωνικά δίκτυα και συντονίζει τη διαχείριση των υποθέσεων.

Για όσα έχουμε σε αυτά τα χρόνια καταφέρει, απέναντι σε πολλές δυσκολίες, είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένες-οι. Είναι μεγάλη η χαρά μας που συνεργαστήκαμε για τον κοινό σκοπό και που δημιουργήσαμε μια ομάδα άξιων και αφοσιωμένων δικηγόρων και διερμηνέων. Είμαστε επίσης ευγνώμονες απέναντι σε όσους και όσες μας υποστήριξαν κι έκαναν εφικτή τη συνέχιση του έργου μας.

Είμαστε ευγνώμονες όμως και για το ότι μέσα από το έργο μας συναντηθήκαμε με ένα πλήθος ανθρώπων από ολόκληρο τον κόσμο, εξυπηρετούμενους και συνεργάτες. Όλες και όλοι τους διεύρυναν τους ορίζοντές μας και έκαναν τη ζωή μας πλουσιότερη. Είναι αυτές και αυτοί που μας δίνουν έμπνευση και κουράγιο να συνεχίσουμε τον αγώνα μας ενάντια στις απάνθρωπες και παράνομες πρακτικές.